Διαβάζω ξανά το debate περί “πνευματικής ιδιοκτησίας” [1]. Η δική μου άποψη, δεν θα την αναλύσω πάλι, είναι ότι
α) ο όρος “ιδιοκτησία” είναι λάθος και δημιουργεί λάθος συνειρμούς (παραδόξως, όλους εκτός από το ότι ως ιδιοκτησία, πρέπει να φορολογείται :-)
β) το σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων όπως ισχύει σήμερα, εμποδίζει την διάδοση της γνώσης και την δημιουργία.
γ) η “περιφρούρησή της”, συνεπάγεται επιπλέον κόστος (δικηγόροι, δικαστήρια, διωκτικές αρχές, τεχνικοί μηχανισμοί όπως DRM) για την κοινωνία και την αγορά.
Παρόλα αυτά, το debate καταλήγει πάντα στο επιχείρημα: πώς θα αμειφθεί ο δημιουργός; (το “πως θα ζήσει” που προτιμούν κάποιοι, νομίζω ότι απλά έχει σκοπό να δραματοποιήσει το επιχείρημα και να το φορτίσει συναισθηματικά και όχι να προσφέρει κάτι σε μία λογική ανάλυση.)
Πριν φτάσω στην απάντηση, πρέπει να καταλάβουμε ότι σήμερα το σύστημα βασίζεται στο ρίσκο και την επένδυση σε αυτό. Όταν μιλάμε για έναν άγνωστο δημιουργό, το ρίσκο το αναλαμβάνει ο ίδιος και δημιουργεί χωρίς να ξέρει αν αυτό που φτιάχνει θα αποδειχθεί εμπορικό. Αν μιλάμε για κάποιον πιο γνωστό, το ρίσκο το “αγοράζει” κάποιος που έχει χρήματα (εκδοτικός οίκος, δισκογραφική εταιρεία, παραγωγός κινηματογράφου κ.λ.) υπογράφοντας συμβόλαιο, πριν να υπάρχει τελικό προϊόν και ελπίζει ότι θα βγάλει πολλαπλάσια από την επένδυση που κάνει.
Από κει και πέρα, είναι λογικό, αυτός που έχει κάνει την επένδυση σε ρίσκο, να θέλει να υπάρχει μία τέτοια αγορά στην οποία θα μπορέσει να το αποσβέσει. Αυτός είναι και ο λόγος που η νομοθεσία αναγνωρίζει διάφορα “δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας”, τα οποία ο δικαιούχος ασκεί με σκοπό να αποσβέσει την επένδυσή του (σε χρόνο, χρήμα ή άλλους πόρους) και να βγάλει και κέρδος. Επειδή μάλιστα μιλάμε για ρίσκο, άρα πολλές παρόμοιες επενδύσεις θα αποτύχουν και λίγες θα πετύχουν, ο δικαιούχος ζητάει να μπορεί να βγάλει δυσανάλογα πολλά χρήματα από τις λίγες που θα πετύχουν, ώστε να καλύπτει την χασούρα από τις υπόλοιπες. (θα ακούσετε π.χ. τις δισκογραφικές να λένε “ναι, αλλά από τους καλιτέχνες που υπογράφουμε συμβόλαιο και επενδύουμε, ελάχιστοι γίνονται μεγάλες επιτυχίες και αποφέρουν κέρδη”).
Όλα αυτά καταλήγουν στο πολύ απλό: πληρώνουμε για την χρήση του έργου (και οι κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων ψάχνουν διάφορους τρόπους να ορίσουν διαφορετικές “χρήσεις”: άλλη χρήση είναι το CD, άλλη το mp3, άλλη το ringtone, άλλη το να ακούσεις ένα δίσκο σπίτι σου, άλλη να τον ακούσεις στο μαγαζί σου κ.λ.)
Και όμως. Πιστεύω ότι αρκεί να αλλάξουμε το επιχειρηματικό μοντέλο και δεν θα έχουμε ανάγκη τα (κατά την γνώμη μου προβληματικά) δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το μοντέλο που προτιμώ βασίζεται στο ότι θα πληρώνουμε την δημιουργία και όχι την χρήση -η χρήση σε αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι ελεύθερη.
Σκεφτείτε το κάπως έτσι. Ένας συγγραφέας θέλει να γράψει ένα βιβλίο. Έχει στο μυαλό του την ιστορία, έχει τους χαρακτήρες, αλλά θα χρειαστεί να αφιερώσει ένα χρόνο δουλειάς σε αυτό -έναν χρόνο που ο ίδιος κοστολογεί, π.χ. 20.000 Ευρώ, ένας άλλος συγγραφέας θα μπορούσε να τον κοστολογήσει 500.000 Ευρώ. Ζητάει λοιπόν από το κοινό του να συγκεντρώσουν τα χρήματα αυτά, προκαταβολικά, ώστε να γράψει το βιβλίο. Τα χρήματα συγκεντρώνονται, το γράφει και το διανέμει ελεύθερα. Όλοι είναι ευχαριστημένοι: ο δημιουργός πληρώθηκε όσο ακριβώς ήθελε, χωρίς να ρισκάρει ότι θα χάσει ένα χρόνο από την ζωή του χωρίς να αμειφθεί, οι αναγνώστες μπορούν να κατεβάσουν ελεύθερα το βιβλίο από το internet και να το μετατρέψουν σε όποιο format θέλουν, να κάνουν όσα αντίγραφα θέλουν, να το δώσουν στον φίλο τους αν θέλουν. Αν το αποτέλεσμα δεν τους ικανοποιεί, η “ζημιά” για τον καθένα είναι μικρή και συγκρίνεται με το να αγοράσεις ένα βιβλίο που τελικά δεν σου αρέσει και το αφήνεις στην μέση.
Δεν είναι ουτοπικό αυτό που περιγράφω. Συμβαίνει ήδη.
Για παράδειγμα, μία ομάδα δημιουργών ήθελε να φτιάξει μία τηλεοπτική σειρά για το internet. Αρχικά, ζήτησαν $6.000 για να γυρίσουν το πρώτο, πιλοτικό επεισόδιο. Συγκέντρωσαν $7,485. Το πρώτο επεισόδιο είχε επιτυχία, μέσα στην πρώτη εβδομάδα, είχε 420,000 downloads! Προχώρησαν ζητώντας άλλα $20,000 για να γυρίσουν τα επόμενα 3 επεισόδια του κύκλου. Συγκέντρωσαν $30,000. Πριν από μερικές μέρες παρουσίασαν το δεύτερο επεισόδιο και συνεχίζουν.
Άλλο παράδειγμα: το TPB AFK θα είναι ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία του PirateBay. Ο Simon Klose, έχοντας συγκεντρώσει υλικό δύο χρόνων υπολόγισε ότι χρειάζεται $25,000 για να ολοκληρώσει την παραγωγή. Μέχρι τώρα έχει συγκεντρώσει περισσότερα από $51,000.
Στο kickstarter.com θα βρείτε δεκάδες παρόμοιες περιπτώσεις. Είναι γεγονός ότι λίγες από αυτές ακολουθούν την λογική “πληρώνω την παραγωγή και η διανομή/χρήση είναι ελεύθερη”. Πολλά από τα projects στο kickstarter έχουν απλά στόχο την χρηματοδότηση της παραγωγής ενός project που μετά θα ακολουθήσει την συνηθισμένη πορεία διανομής (τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες κινηματογράφου κ.λ.) που βασίζεται στην άσκηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αλλά ακόμη και έτσι, αποδεικνύουν ότι υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης της δημιουργίας και όχι της χρήσης.
Θεωρώ ότι το μοντέλο αυτό, είναι και βιώσιμο και πιο δίκαιο και μπορεί να μας γλυτώσει από τα προβλήματα που δημιουργούν σήμερα τα copyrights όπως ασκούνται. Υπάρχουν διάφορες πλευρές του μοντέλου που θα είχαν ενδιαφέρον να δούμε, όπως για παράδειγμα, πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί στον χώρο της δημοσιογραφίας ή πώς αλλάζει το τοπίο για τους εκδοτικούς οίκους ή ακόμη και για το πώς θα μπορούσε ένα τέτοιο μοντέλο να αλλάξει τον ρόλο του βιβλιοπωλείου ή της βιβλιοθήκης. Έχω κάποιες ιδέες που θα γράψω ίσως σε μελλοντικά posts. Αλλά θα προτιμούσα να έβλεπα και σε άλλα blogs να “βουλεύεται” η ιδέα -αν γράψετε κάτι σχετικό, αφήστε το link στα comments.
–
[1] Π.χ. εδώ θα βρείτε επιχειρήματα για την μία και την την άλλη θέση.