Διαβάζω ξανά το debate περί “πνευματικής ιδιοκτησίας” [1]. Η δική μου άποψη, δεν θα την αναλύσω πάλι, είναι ότι
α) ο όρος “ιδιοκτησία” είναι λάθος και δημιουργεί λάθος συνειρμούς (παραδόξως, όλους εκτός από το ότι ως ιδιοκτησία, πρέπει να φορολογείται :-)
β) το σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων όπως ισχύει σήμερα, εμποδίζει την διάδοση της γνώσης και την δημιουργία.
γ) η “περιφρούρησή της”, συνεπάγεται επιπλέον κόστος (δικηγόροι, δικαστήρια, διωκτικές αρχές, τεχνικοί μηχανισμοί όπως DRM) για την κοινωνία και την αγορά.
Παρόλα αυτά, το debate καταλήγει πάντα στο επιχείρημα: πώς θα αμειφθεί ο δημιουργός; (το “πως θα ζήσει” που προτιμούν κάποιοι, νομίζω ότι απλά έχει σκοπό να δραματοποιήσει το επιχείρημα και να το φορτίσει συναισθηματικά και όχι να προσφέρει κάτι σε μία λογική ανάλυση.)
Πριν φτάσω στην απάντηση, πρέπει να καταλάβουμε ότι σήμερα το σύστημα βασίζεται στο ρίσκο και την επένδυση σε αυτό. Όταν μιλάμε για έναν άγνωστο δημιουργό, το ρίσκο το αναλαμβάνει ο ίδιος και δημιουργεί χωρίς να ξέρει αν αυτό που φτιάχνει θα αποδειχθεί εμπορικό. Αν μιλάμε για κάποιον πιο γνωστό, το ρίσκο το “αγοράζει” κάποιος που έχει χρήματα (εκδοτικός οίκος, δισκογραφική εταιρεία, παραγωγός κινηματογράφου κ.λ.) υπογράφοντας συμβόλαιο, πριν να υπάρχει τελικό προϊόν και ελπίζει ότι θα βγάλει πολλαπλάσια από την επένδυση που κάνει.
Από κει και πέρα, είναι λογικό, αυτός που έχει κάνει την επένδυση σε ρίσκο, να θέλει να υπάρχει μία τέτοια αγορά στην οποία θα μπορέσει να το αποσβέσει. Αυτός είναι και ο λόγος που η νομοθεσία αναγνωρίζει διάφορα “δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας”, τα οποία ο δικαιούχος ασκεί με σκοπό να αποσβέσει την επένδυσή του (σε χρόνο, χρήμα ή άλλους πόρους) και να βγάλει και κέρδος. Επειδή μάλιστα μιλάμε για ρίσκο, άρα πολλές παρόμοιες επενδύσεις θα αποτύχουν και λίγες θα πετύχουν, ο δικαιούχος ζητάει να μπορεί να βγάλει δυσανάλογα πολλά χρήματα από τις λίγες που θα πετύχουν, ώστε να καλύπτει την χασούρα από τις υπόλοιπες. (θα ακούσετε π.χ. τις δισκογραφικές να λένε “ναι, αλλά από τους καλιτέχνες που υπογράφουμε συμβόλαιο και επενδύουμε, ελάχιστοι γίνονται μεγάλες επιτυχίες και αποφέρουν κέρδη”).
Όλα αυτά καταλήγουν στο πολύ απλό: πληρώνουμε για την χρήση του έργου (και οι κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων ψάχνουν διάφορους τρόπους να ορίσουν διαφορετικές “χρήσεις”: άλλη χρήση είναι το CD, άλλη το mp3, άλλη το ringtone, άλλη το να ακούσεις ένα δίσκο σπίτι σου, άλλη να τον ακούσεις στο μαγαζί σου κ.λ.)
Και όμως. Πιστεύω ότι αρκεί να αλλάξουμε το επιχειρηματικό μοντέλο και δεν θα έχουμε ανάγκη τα (κατά την γνώμη μου προβληματικά) δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το μοντέλο που προτιμώ βασίζεται στο ότι θα πληρώνουμε την δημιουργία και όχι την χρήση -η χρήση σε αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι ελεύθερη.
Σκεφτείτε το κάπως έτσι. Ένας συγγραφέας θέλει να γράψει ένα βιβλίο. Έχει στο μυαλό του την ιστορία, έχει τους χαρακτήρες, αλλά θα χρειαστεί να αφιερώσει ένα χρόνο δουλειάς σε αυτό -έναν χρόνο που ο ίδιος κοστολογεί, π.χ. 20.000 Ευρώ, ένας άλλος συγγραφέας θα μπορούσε να τον κοστολογήσει 500.000 Ευρώ. Ζητάει λοιπόν από το κοινό του να συγκεντρώσουν τα χρήματα αυτά, προκαταβολικά, ώστε να γράψει το βιβλίο. Τα χρήματα συγκεντρώνονται, το γράφει και το διανέμει ελεύθερα. Όλοι είναι ευχαριστημένοι: ο δημιουργός πληρώθηκε όσο ακριβώς ήθελε, χωρίς να ρισκάρει ότι θα χάσει ένα χρόνο από την ζωή του χωρίς να αμειφθεί, οι αναγνώστες μπορούν να κατεβάσουν ελεύθερα το βιβλίο από το internet και να το μετατρέψουν σε όποιο format θέλουν, να κάνουν όσα αντίγραφα θέλουν, να το δώσουν στον φίλο τους αν θέλουν. Αν το αποτέλεσμα δεν τους ικανοποιεί, η “ζημιά” για τον καθένα είναι μικρή και συγκρίνεται με το να αγοράσεις ένα βιβλίο που τελικά δεν σου αρέσει και το αφήνεις στην μέση.
Δεν είναι ουτοπικό αυτό που περιγράφω. Συμβαίνει ήδη.
Για παράδειγμα, μία ομάδα δημιουργών ήθελε να φτιάξει μία τηλεοπτική σειρά για το internet. Αρχικά, ζήτησαν $6.000 για να γυρίσουν το πρώτο, πιλοτικό επεισόδιο. Συγκέντρωσαν $7,485. Το πρώτο επεισόδιο είχε επιτυχία, μέσα στην πρώτη εβδομάδα, είχε 420,000 downloads! Προχώρησαν ζητώντας άλλα $20,000 για να γυρίσουν τα επόμενα 3 επεισόδια του κύκλου. Συγκέντρωσαν $30,000. Πριν από μερικές μέρες παρουσίασαν το δεύτερο επεισόδιο και συνεχίζουν.
Άλλο παράδειγμα: το TPB AFK θα είναι ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία του PirateBay. Ο Simon Klose, έχοντας συγκεντρώσει υλικό δύο χρόνων υπολόγισε ότι χρειάζεται $25,000 για να ολοκληρώσει την παραγωγή. Μέχρι τώρα έχει συγκεντρώσει περισσότερα από $51,000.
Στο kickstarter.com θα βρείτε δεκάδες παρόμοιες περιπτώσεις. Είναι γεγονός ότι λίγες από αυτές ακολουθούν την λογική “πληρώνω την παραγωγή και η διανομή/χρήση είναι ελεύθερη”. Πολλά από τα projects στο kickstarter έχουν απλά στόχο την χρηματοδότηση της παραγωγής ενός project που μετά θα ακολουθήσει την συνηθισμένη πορεία διανομής (τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες κινηματογράφου κ.λ.) που βασίζεται στην άσκηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αλλά ακόμη και έτσι, αποδεικνύουν ότι υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης της δημιουργίας και όχι της χρήσης.
Θεωρώ ότι το μοντέλο αυτό, είναι και βιώσιμο και πιο δίκαιο και μπορεί να μας γλυτώσει από τα προβλήματα που δημιουργούν σήμερα τα copyrights όπως ασκούνται. Υπάρχουν διάφορες πλευρές του μοντέλου που θα είχαν ενδιαφέρον να δούμε, όπως για παράδειγμα, πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί στον χώρο της δημοσιογραφίας ή πώς αλλάζει το τοπίο για τους εκδοτικούς οίκους ή ακόμη και για το πώς θα μπορούσε ένα τέτοιο μοντέλο να αλλάξει τον ρόλο του βιβλιοπωλείου ή της βιβλιοθήκης. Έχω κάποιες ιδέες που θα γράψω ίσως σε μελλοντικά posts. Αλλά θα προτιμούσα να έβλεπα και σε άλλα blogs να “βουλεύεται” η ιδέα -αν γράψετε κάτι σχετικό, αφήστε το link στα comments.
–
[1] Π.χ. εδώ θα βρείτε επιχειρήματα για την μία και την την άλλη θέση.
Καλή ιδέα, Παναγιώτη.
Δεν απαντάει τι θα γίνει με εκείνους (τη μεγάλη πλειοψηφία, φοβάμαι) που δε θα μαζέψουν τα χρήματα…
Αλέξανδρε, ούτε το υπάρχον μοντέλο δεν απαντάει στο τί γίνεται με ένα τραγουδιστή ή ένα συγγραφέα που δεν καταφέρνει να υπογράψει συμβόλαιο. Αν θέλει ο δημιουργός να το κάνει επαγγελματικά, κάπως πρέπει να μαζέψει χρήματα τελικά, είτε πριν είτε μετά.
Pingback: Tweets that mention να πληρώνουμε για την δημιουργία και όχι την χρήση | vrypan|net|weblog -- Topsy.com
Σωστά. Βέβαια, αν ο δημιουργός κάνει την επένδυση και βγάλει το CD, το βιβλίο κτλ., το υπάρχον μοντέλο του δίνει το εργαλείο να βγάλει χρήματα…
Συμφωνώ ότι το DRM είναι χαμένος κόπος (και άλλα χειρότερα). Η κατάλληλη κουλτούρα θα το καθιστούσε περιττό. Δε θα έφτανα στο σημείο να αρνούμαι στο δημιουργό την κυριότητα του έργου του και τη δυνατότητα να κερδίζει από αυτό, πάντως.
Υπάρχουν σήμερα πολλοί συγγραφείς που όχι μόνο δεν βγάζουν χρήματα, αλλά τελικά πληρώνουν και από την τσέπη τους.
Νομίζω κανένα μοντέλο δε μας εγγυάται απαλλαγή από αυτό. Να το θεσμοθετήσουμε κιόλας;
Ο γάλλος εκδότης κόμικ http://www.sandawe.com, κάνει εν μέρει, αυτό που περιγράφεις. Crowdfunding για να εκδόσει κόμικ. Βέβαια, δε νομίζω πως στη συνέχεια τα μοιράζει δωρεάν. Είναι ένας συνδυασμός kickstarter και εκδοτικού οίκου, και το μοντέλο του δείχνει να πηγαίνει καλά.
Οφείλω να διαφωνήσω κάθετα. Το μοντέλο που προτείνεις είναι οπισθοδρομικό και οδηγεί σε καταστροφή της δημιουργίας. Οι καλλιτέχνες δεν είναι υπάλληλοι για να πληρώνονται με την ώρα. Είναι δημιουργοί και ως τέτοιοι πρέπει να αντιμετωπίζονται.
Δεκάδες καλλιτέχνες πρόσφεραν στην ανθρωπότητα διαχρονικά αριστουργήματα που διαμορφώνουν την κουλτούρα και τον πολιτισμό μας ακόμη και σήμερα. Η αναγνώριση και η επιβράβευση μας προς αυτούς θα είναι απλά ένα καλό “μεροκάματο”; Πολύ άδικο αν ξεμπερδεύαμε με τους Beatles και τον Χατζιδάκι τόσο απλά. Αν κάνουμε την τέχνη άλλο ένα επάγγελμα νομίζω πολύ γρήγορα θα γεμίσει ο τόπος με ατάλαντα ψώνια που θα δουλεύουν για το μεροκάματο.
Το θέμα δεν είναι να πληρώνονται οι καλλιτέχνες όσο θέλουν αλλά όσο αξίζουν. Δεν έχει την ίδια αξία ο Bob Dylan με μια ατάλαντη ξανθιά που κάνει το ψώνιο της σε ένα σκυλάδικο της επαρχίας. Αλίμονο αν δημιουργήσουμε ένα σύστημα που θα τους εξισώνει και θα αντιμετωπίζει οποιοδήποτε έργο σαν “κάτι καλλιτεχνικό” κ ότι να ναι.
Ένα παραπάνω που στην εποχή μας σιγά σιγά καταρρέει το μοντέλο της εκμετάλλευσης της δημιουργίας από δισκογραφικές και εκδοτικές εταιρίες. Το DRM, οι δικηγόροι και τα συναφή σιγά σιγά μπαίνουν στην άκρη και πλέον κάθε καλλιτέχνης είναι ελεύθερος να κυκλοφορήσει τη δουλειά του online χωρίς κόστος σε ηλεκτρονική μορφή.
Αν αφαιρέσουμε το δικαίωμα κάποιου να χρεώνει για το έργο του είναι σαν να του αφαιρούμε το κίνητρο για να το μοιραστεί μαζί μας. Γιατί να κυκλοφορήσει κάποιος τη μουσική ή τα βιβλία του αν είναι να τα δει να εκφυλίζονται και να αντιμετωπίζονται σαν κάτι μηδενικής αξίας; Γιατί να κυκλοφορήσεις ένα album μουσικής, αν ξέρεις ότι μπορεί να το παραλάβει μια διαφημιστική εταιρία και να το χρησιμοποιήσει για να κερδίσει λεφτά με το έργο σου, ενώ εσύ θα είσαι πάλι στο κυνήγι του fundraising ανήμπορος να κάνεις κάτι;
Τα πνευματικά δικαιώματα δεν είναι προβληματικά και ούτε ήταν ποτέ. Προβληματικό ήταν το σύστημα που επέτρεπε σε κάποιους να κάνουν τους “νταβατζήδες” των καλλιτεχνών χωρίς ουσιαστικά να προσφέρουν τίποτα στον κύκλο της δημιουργίας. Τώρα που η τεχνολογία τους αχρήστευσε και τους πέταξε στην άκρη, τώρα που ο καλλιτέχνης είναι κύριος του έργου του, είναι δίκαιο και επίκαιρο όσο ποτέ να υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα και να πληρώνονται όσοι το αξίζουν και όσοι προσφέρουν.
Πέρα από τον Χατζηδάκη, πρέπει να βάλεις στους μεγάλους δημιουργούς που το σημερινό σύστημα αναγνωρίζει και ανταμείβει, την Βανδή, τον Φοίβο, τον Ρουβά κ.λ. (που μπορεί να βγάζουν και πολύ περισσότερα). Όχι ότι έχω κάτι με τους ανθρώπους, απλά για να επισημάνω ότι η “αναγνώριση” μέσω πωλήσεων δεν είναι πάντα ανάλογη της αξίας του δημιουργού. Και βέβαια, δεν χρειάζεται να αναφερθώ στους ζωγράφους που πέθαναν πάμπτωχοι γιατί κανείς δεν αναγνώριζε την αξία τους, αλλά τα έργα τους σήμερα δεν μπορείς ούτε να τα φωτογραφίσεις στα διάφορα μουσεία.
Στο μοντέλο που προτείνω δεν αφαιρείται το οικονομικό κίνητρο: αμείβεται και μάλιστα όσο ορίζει ο ίδιος, όχι η “αγορά”. (αν και η δική μου αντίληψη είναι ότι για τον μεγάλο δημιουργό, σε αντίθεση με τον επαγγελματία που γράφει χιτάκια, δεν είναι κίνητρο, αλλά αποζημίωση για τον χρόνο του)
Τα copyrights *είναι* προβληματικά.
Ένα παράδειγμα είναι ότι ο ταλαντούχος άγνωστος σκηνοθέτης που θέλει να κάνει ένα ντοκυμαντέρ για τους μεγάλους καλλιτέχνες του ’60, θα πρέπει να πληρώσει δικηγόρους που θα ασχολούνται μερικά χρόνια για να “καθαρίσουν” τα πνευματικά δικαιώματα και να πάρουν τις σχετικές άδειες. Πιο πολύ ίσως να κοστίσει η διαδικασία αναζήτησης των δικαιούχων και της διαπραγμάτευσης των δικαιωμάτων, παρά τα ίδια τα δικαιώματα και η δημιουργική δουλειά για το ντοκιμαντέρ! Αυτό κατά την γνώμη μου (και πολλών άλλων) δυσκολεύει την δημιουργία.
Δεν μπορώ να φανταστώ πώς ένας μεγάλος δημιουργός θα έβλεπε δύο νέους να συζητάνε και να λένε για την μουσική του, “είναι ό,τι καλύτερο έχω ακούσει! Με συγκλόνισε! Δώσε μου ένα USB να σου γράψω τα αγαπημένα μου κομμάτια”, και αυτός να τους διακόπτει λέγοντας “αυτό που κάνετε είναι παράνομο και διώκεται ποινικά”. Το πιο πιθανό θα ήταν να τους πει, “τα έχω όλα στον υπολογιστή μου, δώστε μου να σας τα γράψω όλα”. Αλλά ξέρεις κάτι; Αυτό θα ήταν πιθανότατα παράνομο να το κάνει σήμερα, αφού τα δικαιώματα τα έχει δώσει σε μία δισκογραφική.
Αν θέλουμε “τέχνη για την τέχνη” ας δώσουμε στους καλλιτέχνες το δικαίωμα να ορίζουν την αξία της. Αν θέλουμε τέχνη για τον άνθρωπο ας αφήσουμε τον άνθρωπο να ορίσει την αξία της.
Βαγγέλη, δεν βγάζει νόημα αυτό που λες. Από την μία μου αναλύεις πώς ο καλλιτέχνης χρειάζεται κίνητρο για να δημιουργήσει και από την άλλη μου λες ότι αν ο ίδιος ορίσει την αμοιβή του, κάτι δεν σου αρέσει (αυτό κατάλαβα από τα τέχνη για τον άνθρωπο, τέχνη για την τέχνη κ.λ.). Και μετά, ορίζεις ως αξία της τέχνης τις εισπράξεις που αποδίδει. Αλλά, από την άλλη, δεν σου αρέσει να θεωρούνται οι καλλιτέχνες επαγγελματίες. Κάπου τα έχεις μπλέξει.
Προσωπικά μου αρέσει το μοντέλο αμοιβής μετά την χρήση (στυλ flattr φαντάσου). Αφού χρησιμοποιήσεις κάτι αξιολογείς αν σου άρεσε και πόσο και “ψηφίζεις” το πόσο το τιμολογείς εσύ. Μου φαίνεται ότι ταιριάζει καλύτερα στον καλλιτεχνικό χώρο. Σε μια μελλοντική κοινωνία θα πλήρωνα π.χ “καλλιτεχνικά τέλη” όπως πληρώνω τώρα δημοτικά τέλη και αυτά θα μοιράζονταν στους δημιουργούς κατά τον τρόπο αυτό. Εκτός από ένα ποσοστό που θα ήταν αφιερωμένο σε πολιτική επιδότησης με διαφορετικά των “likes” κριτήρια.
Με τα IPR στην επιστημονική/τεχνολογική δημιουργία δεν μπορώ να καταλάβω που εμπίπτουν στην πρότασή σου και εάν είναι προοδευτική ή αντιδραστική η κατάργησή τους. Παράδειγμα:
Είμαι κλασσική startup ηλεκτρονικών και έχω αντικείμενο τους αλγόριθμους επεξεργασίας σήματος. Τους κατοχυρώνω με IRP και έρχεται μετά η Texas, Intel, Qualcomm, Nokia κλπ και με πληρώνουν για να τις χρησιμοποιήσουν.
Γιατί πας να μου στερήσεις τα έσοδά μου προς όφελος της Intel (εντάξει και του τελικού καταναλωτή αν περάσει η μείωση τιμής). Πως θα χρηματοδοτώ τα project, θα βγαίνω κάθε τρεις και λίγο στην ζητιανιά του kickstarter ?
Ανάθεμα κι άν καταλάβει κανένας τι κάνω και τι αλγορίθμους αναπτύσσω από το kickstarter και τα παρόμοια.
Μόνο 4-5 κατασκευαστές ξέρουν περι τίνος πρόκειται. Πρέπει να μας προσλάβουν και να καταργηθούν ουσιαστικά τα startups ?
Ενδιαφέρον!